Chà Gorreana – najstarszy producent herbaty w Europie – São Miguel, Azory

Chà Gorreana – Azory.

Azory słyną między innymi z plantacji, które należą do najpopularniejszych lokalnych atrakcji, przynajmniej dla osób, które odwiedzają wyspy po raz pierwszy. Co tu rośnie? Po pierwsze, ananasy – na São Miguel. Po drugie, kawa – na wyspie São Jorge. I po trzecie, herbata – również na São Miguel. Chà Gorreana odwiedziliśmy w ostatnim tygodniu kwietnia 2019.

Pozostałe wpisy o Azorach, zebrane w jednym miejscu, znajdziesz tu: AZORY

Chà Gorreana – herbata od 1883 roku

Chà Gorreana jest najstarszą plantacją i herbacianą manufakturą w Europie oraz jednym z dwóch producentów herbaty na Azorach (o Porto Formoso przeczytasz w tym wpisie). Rodzinna firma produkuje herbatę nieprzerwanie od roku 1883 i do dnia dzisiejszego bazuje na tym samym tradycyjnym procesie rzemieślniczym. Wszystkie herbaty Chà Gorreana – czarne, zielone i białe – powstają z liści pochodzących z organicznych upraw, całkowicie wolnych od środków ochrony roślin. Nie ma tu żadnych herbicydów ani pestycydów, ponieważ klimat Azorów wyjątkowo sprzyja uprawie herbacianych krzewów i sprawia, że sztuczne wspomaganie natury jest po prostu niepotrzebne. Na wyspach nie rozwijają się żadne zarazy, które wymagałyby chemicznej ingerencji w plantacje. To samo dotyczy zresztą plantacji arabiki na São Jorge, uprawianej na Fajã dos Vimes, o której więcej możesz przeczytać w tym wpisie. 

Cały proces, od ekologicznej uprawy herbaty przez zbiory po suszenie w Chà Gorreana odbywa się ręcznie. Dzięki temu smak herbaty z Azorów jest czysty i naturalny. Nie ma w niej barwników ani innych dziwnych substancji, które są standardowym dodatkiem do herbat przemysłowych, wytwarzanych na masową skalę. Herbata z Azorów nie wysusza śluzówki, nie farbuje filiżanek, nie jest w żaden sposób inwazyjna. Jeżeli herbata, której używasz do zaparzania, jest gotowa w 30-60-120 sekund od zalania wrzątkiem lub pozostawiona w kubku na dłużej (15-20 minut) nie nadaje się do wypicia, to nie jest to dobra herbata. Herbaty z Chà Gorreana i Porto Formoso to zupełnie inna, unikalna w skali Europy jakość, dlatego faktycznie komuś, kto przywykł do smaku „herbaty” z marketu, azorska może nie smakować. My od czasu pierwszych odwiedzin w Gorreana nie kupiliśmy żadnej innej herbaty. Przywieźliśmy stąd kilkanaście opakowań, po czym okazało się, że Chà Gorreana jest do kupienia również na Maderze (w herbaciarni w Funchal, o której pisaliśmy tutaj) oraz online w Portugal Vineyards, gdzie z kolei często zamawiamy wina.

Siedziba Chà Gorreana, położonej w północnej części São Miguel, w regionie Ribeira Grande, ulokowana jest tuż obok punktu startowego krótkiego, ale za to niezwykle malowniczego szlaku Rota do Chà, który jest tak lekki, łatwy i przyjemny, że często spacerują nim rodziny z naprawdę małymi dziećmi.

Chà Gorreana i Porto Formoso to dwie ostatnie manufaktury z działających pierwotnie na wyspie czternastu (!). W latach świetności, tj. w połowie XIX wieku, uprawy azorskiej herbaty zajmowały powierzchnię około 300 ha, z których pozyskiwano 250 ton herbaty rocznie. Plantacje zaczęły popadać w ruinę po I wojnie światowej, kiedy wskutek zmiany polityki celnej bardziej opłacalne stało się sprowadzanie herbaty z portugalskiej kolonii – Mozambiku.

Skąd herbata na Azorach? 

Pierwszym hitem eksportowym Azorów były pomarańcze. Od końca XVII do początku XIX wieku sady pomarańczowe zajmowały większość terenów uprawnych na wyspach, a główny rynek zbytu owoców stanowiła Wielka Brytania. Gaje pomarańczowe były w owym czasie tak powszechnym elementem krajobrazu Azorów, jakim dziś są hortensje, bonanza skończyła się jednak równie nagle, jak się zaczęła. W latach ’60 XIX wieku wyspy nawiedziła plaga, która w ciągu zaledwie kilku lat bezpowrotnie zniszczyła sady owocowe, wykańczając tym samym biznes pomarańczowy. Nadzwyczajna zmiana okoliczności wymusiła na mieszkańcach i lokalnej władzy zmianę perspektywy oraz szybkie poszukiwanie nowych źródeł przychodu. W ten oto sposób, w rezultacie sadowniczej katastrofy, na Azorach rozpoczęto uprawę chińskiej herbaty Camellia Sinensis. Z czasem, część sadów pomarańczowych przekształcono też w winnice.

Z pomarańczową zarazą, stanowiącą wstęp do herbacianego okresu w dziejach Azorów, wiąże się jeszcze jedna ciekawa historia. Gdy azorskie sady pomarańczowe rok po roku zaczęły masowo chorować i wymierać, a wyspiarze stanęli w obliczu malejących zbiorów i braku źródeł utrzymania, władze Azorów za winowajcę nagłej, ówcześnie niezrozumiałej rolniczej katastrofy uznali Priolo – gila azorskiego (zwanego też gilem z São Miguel). Co więcej, ogłoszono, że za każdego martwego ptaka wypłacana będzie nagroda. Pech niedużego puszystego Priolo, dziś zagrożonego wyginięciem i zaliczanego do endemicznych gatunków São Miguel, polegał na tym, że jako miejsce siedlisk upodobał sobie właśnie sady pomarańczowe. Natura ludzka ma to do siebie, że w stanie zagrożenia irracjonalnie i desperacko poszukuje wroga, a symbolicznym wrogiem azorskich pomarańczy stał się właśnie bogu ducha winny gil. Zubożali wyspiarze, zachęceni perspektywą łatwego zarobku w amoku wystrzelali większość populacji Priolo, który był celem tym łatwiejszym, że na wpół oswojonym. Późniejsze badania dowiodły rzecz jasna, że przyczyną sadowniczej zarazy była nieznana wcześniej choroba grzybicza, a nie mały latający puchacz, który po prostu lubił przesiadywać w gajach pomarańczowych. Tak czy owak, dziś ani Priolo, ani plantacje pomarańczy nie tworzą już typowego krajobrazu Azorów.

Chińska herbata została sprowadzona na Azory w drugiej połowie XVIII wieku okrężną drogą, bo z Brazylii. Stało się tak dlatego, że pierwsze nasiona herbaty, które król Portugalii Joao VI – rezydujący ówcześnie w Brazylii – otrzymał w prezencie od cesarza Chin, zasadzono w Rio de Janeiro. To właśnie stamtąd sprowadzono na Azory pierwsze sadzonki Camellia Sinensis. Początkowo rośliny te traktowano głównie jako ozdobne. Dopiero w roku 1878, z inicjatywy Sociedade Promotora da Agricultura Micaelense, sprowadzono na São Miguel dwóch chińskich ekspertów z Macao, których zadaniem było nauczyć lokalsów tajników uprawy i przetwarzania herbacianych liści na skalę przemysłową.

Zbiory herbaty

Zbiory herbaty trwają – w zależności od pogody – mniej więcej od końca kwietnia do połowy września, w czasie mniejszego natężenia opadów deszczu, który skutkuje wolniejszym wzrostem herbacianych pędów. Po zbiorach liście trafiają do manufaktury, w której przetwarzane są w pełni naturalnie, z użyciem tradycyjnej maszynerii. Proces produkcji herbaty from leaf to cup, ze względu na delikatność i wrażliwość surowca, po zebraniu liści trwa bardzo krótko. Poszczególne etapy to więdnięcie, przesiew, oksydacja (utlenianie) lub fermentacja (w przypadku białej i zielonej herbaty) oraz suszenie, po których następują jeszcze sortowanie, ocena sensoryczna dokonywana przez herbacianego kipera i pakowanie.

Chà czyli herbata

Chà Gorreana produkuje kilka rodzajów herbat. Najszlachetniejsza i najbardziej wyrazista w aromacie i smaku jest orange pekoe, uzyskiwana ze szczytowego pąka i pierwszych listków pędu. Zaraz za nią plasuje się pekoe – z drugiego rzędu liści pędu. Trzecim rodzajem jest wyraźnie słabsza w smaku broken leaf – z trzeciego rzędu liści i cząstek z pozostałych liści.

Jako że Chà Gorreana jest zdecydowanie popularniejsza wśród odwiedzających Azory niż kameralna i senna Porto Formoso, jeżeli chcesz ją odwiedzić we względnym spokoju, zajrzyj tu nie w weekend, a w środku tygodnia, najlepiej w pochmurny i deszczowy dzień, na krótko przed zamknięciem albo wcześnie rano. W herbacianym sklepie warto kupić nie tylko herbaty, ale też m.in. likier ananasowy lub z marakui i znakomitą lokalną czekoladę, o której pisaliśmy tutaj.